Juli Zeh - Briefroman

Wasbeurt voor je bovenkamer

Je zou kunnen zeggen dat Juli Zeh de Zadie Smith van Duitsland is. Zeh is auteur van geestige en maatschappijkritische romans. Die romans verschieten nogal eens van kleur: soms is het literatuur, soms is het meer spanning te noemen – steeds lijkt het alsof ze iets nieuws wil proberen. Ze kan soms ongewone personages opvoeren die toch volstrekt geloofwaardig zijn en haar taalgebruik is trefzeker.

Zeh publiceert in hoog tempo. Sinds 2001 staan er elf publicaties op haar naam, waaronder een kinderboek en een theatertekst. Al vanaf het prille begin valt ze op: voor haar debuut kreeg ze de Deutsche Bücherpreis en recentelijk ontving ze zowel de Thomas Mann Preis 2013 als de Hoffmann-von-Fallersleben-Preis 2014 (eerder ontvangen door Nobelprijswinnares Herta Müller).

Met Briefroman is Juli Zeh opnieuw een nieuwe weg ingeslagen. Anders dan in de geijkte briefroman zijn de brieven gericht aan diverse ontvangers: haar uitgever, een vriend die ze ‘Oude Zweed’ noemt, een vriendin Wanda en allerlei instanties. De brieven- schrijver is Zeh zelf. De schrijfster krijgt van de Goethe-Universität in Frankfurt am Main een uitnodiging om als gastdocent over haar poëtica of schrijfkunst te spreken. Ze slaat het aanbod op scherpe maar ludieke manier af, te druk als ze het heeft met het schrijven van ‘romans, theaterstukken, essays, draaiboeken, e-mails, belastingaangiften, dagboeken en boodschappenbriefjes.’ Aan haar uitgever schrijft ze:

Beste uitgever van me, Vergeet het maar. Geen sprake van. Je bent of schrijver, of je bezit een poëtica. Ik ben toch niet mijn eigen keuzevak Duits? Mij niet gezien. –Liefs van je schrijver.

 ‘De geestige brie ven aan een papierafvalinstantie brengen vooral lucht in het verhaal.’

Maar als ze gaandeweg haar afwijzing van de uitnodiging in andere brieven onderbouwt, krijg je alsnog onbedoeld een kijkje in haar schrijverschap. Onbedoeld kan je natuurlijk zonder problemen tussen haakjes lezen, want zonder dit steeds terugkerende onderwerp zou de roman zich wellicht in de veelheid van onderwerpen en briefontvangers hebben verloren.

De roman is doorvlochten met meer draden. Sommige zijn essentiëler dan andere voor de gang in het boek, maar allemaal zijn ze de moeite waard. De geestige brieven aan een papierafvalinstantie met als doel een extra papiercontainer te krijgen brengen vooral lucht in het verhaal. De brieven over een roman die Zeh in Briefroman begint te schrijven worden allengs even belangrijk als de afwijzing van het gastdocentschap. Sterker nog, de personages lijken de andere brieven te infiltreren. Het schrijfproces van de roman die Zeh begint te schrijven opent met een personage dat in het begin van de roman Bernd Tragel heet. Later ziet ze in het openbaar vervoer een bloedmooie vrouw die ze eveneens in haar verhaal wil betrekken. Deze vrouw noemt ze Alice. Als Zeh de Oude Zweed over haar ontmoeting met Alice schrijft, vertelt ze gelijk wat over dat personage. Bijvoorbeeld dat Alice de neiging heeft de lezer aan te spreken, of dat als ze de Oude Zweed zou schrijven, ze hem nog met u zou aanspreken aangezien ze hem nog niet zo goed kent. en inderdaad, in een brief die door Zeh geschreven lijkt, wordt de Oude Zweed opeens aangesproken met ‘u’.

Juli Zeh heeft weer een bijzonder boek gemaakt. Het valt in de lijn van het eerder in de Boekenkrant besproken De gewichtlozen van Valeria Luiselli of het relatief recent verschenen en nog niet vertaalde Dept. of Speculation van Lynn Berger. Deze boeken zijn stuk voor stuk fragmentarisch van aard – van korte adem, zoals Luiselli schrijft. Briefromanverschilt van de hiervoor genoemde romans door de intellectuele diepgang die zij bezit. Het maakt de roman niet ingewikkeld of hoogdravend. Briefroman is eerder te zien als een autowasbeurt: de bovenkamer komt als nieuw weer te voorschijn, glanzend en fris; je kunt er na lezing mee aankomen.

Gepubliceerd op de Boekenkrant!